Türkiye’de Şartlı Eğitim Yardımının Etki Analizi

YÖNETİCİ ÖZETİ

• Etki analizi araştırması, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen, Türkiye’de Lise Devam Oranlarının Artırılması İçin Şartlı Nakit Transferinin (Şartlı Eğitim Yardımı) Etkisinin Güçlendirilmesi (ŞNT-II) Projesi kapsamında, Türkiye’deki düzenli ve nakdi sosyal yardım programlarından birisi olan Şartlı Eğitim Yardımı (ŞEY) Programı dahilinde, ailelere sağlanan “doğrudan hibe desteğinin” ve “ŞEY programının” etkisinin değerlendirmesi amacıyla yapılmıştır.
• Etki analizi araştırması program uygulamasını takiben yapılmış olup, etki değerlendirmesine temel teşkil eden girdi bilgileri yarı-deneysel bir araştırma tasarımıyla yapılmıştır. Bu çerçevede araştırma örnekleminden kontrol (faydalanıcı olmayan) ve deney (faydalanıcı) grupları oluşturulmuş ve bu grupların karşılaştırılmasıyla doğrudan hibe ve ŞEY’in proje hedefleri üzerinde yarattığı etki değerlendirilmiştir.
• Etki analizinde kullanılacak veriler karma bir yöntemle gerçekleştirilmiş olup, veri toplama aracı olarak anket, derinlemesine görüşme ve odak grup görüşmeleri olmak üzere üç teknik kullanılmıştır.
• Araştırmanın coğrafi kapsamı, Projenin pilot illeri olan Adana, Ankara, Diyarbakır, Edirne, Gaziantep, Hatay, İstanbul, İzmir, Malatya, Mardin, Şanlıurfa ve Van olmak üzere 12 ilden oluşmaktadır. Veriler bu illerin her birinde anket, odak grup ve derinlemesine görüşme yapılarak toplanmıştır.
• Anketler toplam 4.143 hanehalkı üyesine uygulanmakla birlikte, 6 Şubat tarihinde gerçekleşen Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremler nedeniyle 272 tane anket formu elde edilememiştir. Dolayısıyla analizlerde 3.871 anket verisi kullanılmıştır.
• Her bir ilde 4 odak grup çalışması yapılmış olup, böylece toplamda 48 odak grup görüşmesi elde edilmiştir. Odak grup görüşmelerinin toplam katılımcı sayısı 497’dir. Odak grup görüşmelerinin katılımcıları hanehalkı temsilcileri, ŞEY ve doğrudan hibe uygulamasının paydaşlarıdır.
• Ayrıca, 12 ilde 130 derinlemesine görüşme yapılmıştır. Bu görüşmeler hanehalkı temsilcisi ile ŞEY ve doğrudan hibe uygulamasının paydaşları ile gerçekleştirilmiştir.
• Araştırmada katılımcıların demografik, sosyo-ekonomik, farkındalık değişim ve kararlılık özellikleri olmak üzere beş kategoride veri toplanmıştır.
• Doğrudan hibe ve ŞEY uygulamalarının okula devam üzerine etkisi faydalanıcıların farkındalıkları, değişimleri ve kararlılıkları üzerinde nasıl etki yaptığı üzerinden analiz edilmiştir.
• Anket çalışması için 4 adet soru kâğıdı hazırlanmıştır:
• Şartlı eğitim yardımı faydalanıcısı hanehalkı: Deney grubu 1
• Şartlı eğitim yardımı faydalanıcısı hanehalkı: Kontrol grubu 1
• Lise teşvik ödemesi almış ve daha sonra şartlı eğitim yardımı kesilmiş hanehalkı: Deney grubu 2
• Lise teşvik ödemesi almış ve daha sonra şartlı eğitim yardımı kesilmiş hanehalkı: Kontrol grubu 2
• İlk iki anket ŞEY programı etkisini, son iki anket ise doğrudan hibe etkisini değerlendirebilmek için uygulanmıştır.
• Araştırmanın deney ve kontrol grupları aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:
  • ŞEY programı için deney grubu özellikleri: 2021-2022 Eğitim Öğretim Yılında 9, 10, 11, veya 12. sınıfta olup son 4 akademik yıl boyunca en az %80 oranında devamlılıkla ŞEY programından faydalanan öğrenciler

• ŞEY programı kontrol grubu özellikleri: 2021-2022 Eğitim Öğretim Yılında 9, 10, 11 veya 12. Sınıfta ve örgün öğretim dışında olanlar için Mayıs 2022 itibariyle 14, 15, 16 ve 17-18 yaşında olup, ŞEY programından en az bir defa ve en az 4 akademik yıl boyunca faydalanmış ve Mart 2022 veya daha öncesinde yardımdan faydalanması sona ermiş öğrenciler
  • Doğrudan hibe deney grubu özellikleri:
    • 2021-2022 Eğitim Öğretim Yılında 11. veya 12. sınıfta olup son 3 akademik yıl boyunca ŞEY programından %80 oranında faydalanan ve 2019-2020 Eğitim Öğretim Yılında doğrudan hibe almış öğrenciler
    • 2021-2022 Eğitim Öğretim Yılında 11. veya 12. sınıftayken doğrudan hibeden faydalanmış, aynı veya bir sonraki akademik yıl boyunca %80 oranında devamlılıkla ŞEY programından faydalanmış, hanehalkı adresi hâlihazırda sosyal yardım sitemine kayıtlı kişiler
  • Doğrudan hibe kontrol grubu özellikleri:
    • 2019-2020 Eğitim Öğretim Yılında 9. Veya 10. sınıfta olup doğrudan hibe almış ancak daha sonra ŞEY programından faydalanması kesilmiş öğrenciler
    • 2019-2020 Eğitim Öğretim Yılında 11. Veya 12. sınıfta olup doğrudan hibe almış ancak daha sonra ŞEY programından faydalanması kesilmiş, hanehalkı adresi hâlihazırda sosyal yardım sistemine kayıtlı kişiler
• ŞEY ve doğrudan hibenin etki analizi deney ve kontrol gruplarının farkındalık, değişim ve kararlılık özellikleri bakımından karşılaştırılmasıyla gerçekleştirilmiştir.
• Yapılan analizlerde bu üç grubun sosyo-ekonomik bakımdan aralarında anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla, ŞEY ve doğrudan hibenin sosyo-ekonomik bakımdan anlamlı bir değişim yaratmadığı görülmüş ve böylece “okula devam” ile “sosyo-ekonomik durum” ilişkilendirilememiştir.
• Faydalanıcı hanelerin taban çizgisi (baseline) oluşturulurken, ŞEY ve doğrudan hibenin net etkisini elde edebilmek için karşılaştırma grupları aynı demografik ve sosyo-ekonomik özelliklere sahip olacak şekilde oluşturulmuştur.
• ŞEY programının hanelerin farkındalıkları, değişimi ve kararlılıkları üzerine anlamlı etkide bulunduğu görülmüştür. Yardım programı hanelerin çocuğu okula gönderme konusunda farkındalıklarını, çocukların sosyal yaşamında ve okulla ilgisinde değişimini ve hanelerin çocuğu okula gönderme yönünde kararlılıklarını pozitif yönde etkilemektedir. Dolayısıyla, ŞEY programı okula devam hususunda etkiye sahiptir.
• Ancak, doğrudan hibe için tek başına aynı durum kolaylıkla söylenememektedir. Kısmen hanelerdeki değişim ve kararlılık noktasında bazı etkilere sahip olsa da ŞEY programının üzerine çoğu hususta anlamlı etkide bulunamamaktadır. Bununla birlikte, doğrudan hibe ŞEY programının etkisine kaldıraç görevi görmekte ve ikisi bir arada hanelerin başlangıç noktasına nazaran değişiminde ve kararlılıklarında önemli rol oynamaktadır. İki yardım programı bir arada değişim ve kararlılık faktörleri aracılığıyla çocukların okula devamında anlamlı etkiye sahiptir. ŞEY programı okula devam ve kaydolmayı teşvik ederken, doğrudan hibe bu motivasyonu kuvvetlendirmektedir.
• Nihai olarak araştırma sonuçları, eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak ve yoksullukla mücadele etmek için bir sosyal politika bileşeni olarak tasarlanan özellikle ŞEY programı uygulamasının,
• Dezavantajlı ve sosyoekonomik özellikleri açısından kırılgan olan tüm grupları kapsaması,
• Kız çocuklarının okula devamlılığını sağlayarak okullaşma ve okul devamlılığında erkek akranlarının gerisinde kalmamasını sağlama,
• Beşeri sermaye yatırımıyla yoksul hanelerdeki yoksulluğun çocuklara aktarımını engelleme,

bağlamlarında faydalanıcılar üzerinde etkili olduğunu göstermiştir. Dolayısıyla ŞEY ve ŞEY’le bir arada doğrudan hibe, Kalkınma Yardımları Komitesi (DAC) değerlendirme kriterlerine göre etkili müdahaleler olarak değerlendirilebilir. DAC, politika, program, proje veya müdahalelerin en iyi şekilde uygulanması için Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından benimsenen kriter ve kategorileri içeren bir değerlendirmedir. Bu kriterler dikkate alındığında, araştırma bulguları, ŞEY ve doğrudan hibenin, bir bütün olarak, faydalanıcılar üzerinde, çocukların okula devamı konusunda etkili, etkin, tutarlı, verimli ve sürdürülebilir araçlar olduğunu ortaya koymaktadır.